Η Στρατηγική της Διάσωσης στην Ελληνική Οικονομία του Δρ. Χρήστου Ακρίβου

Στο άρθρο αυτό αναλύονται οι αιτίες και οι τρόποι αντιμετώπισης της κατάστασης της ελληνικής οικονομίας υπό το πρίσμα της στρατηγικής διοίκησης των επιχειρήσεων, προσαρμοσμένης σε εθνικό επίπεδο. Αρχικά γίνεται ένας σχολιασμός της σχετικής αξίας της οικονομικής επιστήμης και της διοίκησης των επιχειρήσεων και στη συνέχεια η ανάλυση εξειδικεύεται στη στρατηγική διάσωσης.

Το παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον με τις συνεχείς αλλαγές και τις απρόβλεπτες ανατροπές έχει οδηγήσει στην αποκαθήλωση των βασικών υποθέσεων της οικονομικής σκέψης και επιστήμης. Η ασφάλεια, για παράδειγμα, που παραδοσιακά παρέχεται σε ένα χαρτοφυλάκιο από τη διατήρηση συγκεκριμένου ποσοστού πακέτου μετοχών-ομολόγων του δημόσιου τομέα οδήγησαν σε χρεωκοπία ιδιώτες, επιχειρήσεις και χώρες ολόκληρες με τελευταίο το παράδειγμα της οικονομίας της Κύπρου, με άλλα λόγια στο αντίθετο ακριβώς αποτέλεσμα από αυτό που ορίζει η οικονομική επιστήμη.

Η στρατηγική των επιχειρήσεων κατά συνέπεια βάλλεται συνεχώς από τις ασυνέχειες του εξωτερικού περιβάλλοντος με αποτέλεσμα να καθίσταται συχνά ανενεργή και ανεφάρμοστη. Ως στρατηγική νοείται ο μακροχρόνιος προγραμματισμός μιας επιχείρησης, με σαφή διάταξη των πόρων, ώστε αυτή να αποκτήσει ή να αναπτύξει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα παρέχοντας ταυτόχρονα αξία στην αγορά και ικανοποιώντας τους κοινωνικούς της εταίρους.

Συνεπώς εάν ο προγραμματισμός της δεν μπορεί να επαληθευτεί και κατά συνέπεια να πραγματοποιηθεί δεν θα μπορέσει να πετύχει το επιθυμητό πλεονέκτημα και κατά συνέπεια θα πρέπει να διαθέτει αντίστοιχα plan B, plan C κ.λπ. ή θα πρέπει ο προγραμματισμός της να έχει μικρό χρονικό ορίζοντα ώστε να μην χρειάζεται συχνά να τον εγκαταλείπει και να τον αναπροσαρμόζει στο περιβάλλον της. Εντούτοις η στρατηγική είναι αναγκαιότητα για κάθε επιχείρηση και αυτό γιατί αποτελεί βασική προϋπόθεση για:

Τον καθορισμός της αποστολής
Τη διαμόρφωση της φιλοσοφίας
Τον ορισμό των πολιτικών
Τον καθορισμό των στόχων
Την ανάπτυξη της στρατηγικής
Τον σχεδιασμό της οργανωτικής δομής
Την ορθή πρόσληψη και ανάπτυξη προσωπικού
Την εγκαθίδρυση των διαδικασιών
Την επιλογή των εγκαταστάσεων
Την παροχή-εύρεση κεφαλαίου
Τον ορισμό των προδιαγραφών
Την εγκατάσταση προγραμμάτων – λειτουργικών σχεδίων
Τον έλεγχο της πληροφορίας
Την ενεργοποίηση των ανθρώπων

Η στρατηγική έχει εφαρμογή σε κάθε οικονομική μονάδα είτε αυτή είναι επιχείρηση-οργανισμός είτε αυτή είναι χώρα είτε ακόμη και αν αυτή είναι φυσικό πρόσωπο. Η στρατηγική μπορεί να είναι εστιασμένη είτε στον ανταγωνισμό, είτε στην ανάπτυξη, είτε στη διάσωση ή αναστροφή της επιχείρησης.

Παίρνοντας ως βάση της ανάλυσης την Ελλάδα σήμερα, διαπιστώνουμε ότι ακολουθεί τη στρατηγική της διάσωσης, λόγω της προβληματικής ηγεσίας που χαρακτηρίζει τους πρωθυπουργούς/πολιτικούς της χώρας τα τελευταία τριάντα χρόνια καθώς και τις πράξεις τους (υπέρμετρος δανεισμός, υπεράριθμες προσλήψεις στο δημόσιο κ.λπ.) ή τις παραλείψεις τους (ελάχιστες επενδύσεις αναπτυξιακού χαρακτήρα, αδυναμία/αδιαφορία ελέγχου των δημόσιων δαπανών κ.λπ.). Επιπλέον αιτίες μπορεί να είναι παράγοντες του εξωτερικού περιβάλλοντος που δεν λήφθηκαν σημαντικά υπόψη κατά το σχεδιασμό της στρατηγικής όπως ο διεθνής ανταγωνισμός και οι επιρροή της δράσης των διεθνών ενώσεων όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα κ.λπ., καθώς και οι αλλαγές του δημογραφικού χάρτη των κατοίκων της χώρας.

Μία οικονομική μονάδα οδηγείται σε αυτή τη στρατηγική επιλογή όταν διαπιστώσει ότι δεν έχει καταφέρει να προσαρμοστεί στις αλλαγές του περιβάλλοντος ή έχει αναλάβει υπερβολικούς κινδύνους σε με προσπάθεια άναρχης ανάπτυξης ή δεν μπορεί πλέον να ελέγξει το περιβάλλον της (εσωτερικό ή εξωτερικό) ή οι αποφάσεις πλέον δεν λαμβάνονται από αυτήν είτε τέλος δεν μπορεί να ασκήσει αποτελεσματικό έλεγχο στο εσωτερικό της. Οι παραπάνω παράγοντες μπορεί να δρουν και σωρευτικά.

Από τη στιγμή που μία οργάνωση μπορέσει να αποκτήσει μια ξεκάθαρη εικόνα των παραγόντων της κατάρρευσης και της τρέχουσας κατάστασης των οικονομικών της, θα πρέπει να αποδώσει συγκεκριμένους συντελεστές βαρύτητας στην κάθε μία από τις αιτίες και τις επιπτώσεις της και να επιλέξει μία από τις παρακάτω εναλλακτικές στρατηγικές διάσωσης:

Τη στρατηγική της ανόρθωσης, η οποία ακολουθείται όταν: α) δεν υπάρχει επάρκεια στις ταμειακές ροές σε συνδυασμό με τον υψηλό δανεισμό που με τη σειρά τους οδηγούν στη μείωση της αξιοπιστίας της χώρας και στη διστακτικότητα οικονομικής ενίσχυσης από τα διεθνή πιστωτικά ιδρύματα, β) οι κοινωνικοί εταίροι (πολίτες, επιχειρήσεις δημόσιες και ιδιωτικές, πολιτικές παρατάξεις, τοπική κοινωνία κ.λπ.) δεν στηρίζουν τις επιλογές της κυβέρνησης, γ) οι εργαζόμενοι (στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα) έχουν χαμηλό ηθικό και δ) υπάρχει στενότητα διαθέσιμου χρόνου για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Τα επιμέρους στάδια αυτής της στρατηγικής είναι:

i. Της συρρίκνωσης/σμίκρυνσης (downsizing) αφού πρωταρχικός σκοπός είναι η διάσωση της χώρας. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω αλλαγής της ηγεσίας της χώρας, περικοπή των δαπανών και εκποίηση μη παραγωγικών συντελεστών παραγωγής.

ii. Της σταθεροποίησης (stabilization) ώστε να σταματήσει η πτώση και να υπάρχει η πιθανότητα δημιουργίας πλεονάσματος.

iii. Της αναδόμησης (rebuilding) που οδηγεί σε νέες στρατηγικές ανάπτυξης

Η στρατηγική αυτή μπορεί να αποτύχει λόγω υπερβολικής συρρίκνωσης π.χ. μειώσεις οριζόντιου χαρακτήρα χωρίς συγχρονισμό και ευαισθησία.

Τη στρατηγική απο-επένδυσης (divestment), όπου πωλείται μέρος της περιουσίας της οικονομικής μονάδας. Αυτό βέβαια στερείται εφαρμογής για λόγους εθνικού συμφέροντος στην περίπτωση μιας χώρας αλλά έχει μεγάλη εφαρμογή στις επιχειρήσεις μέσω των εξαγορών και των συγχωνεύσεων που γίνονται κατά κόρον στην αγορά.
Τη στρατηγική αιχμαλωσίας (capture), όπου η επιχείρηση ή η χώρα είναι μερικώς ή πλήρως εξαρτώμενη από μία άλλη επιχείρηση ή χώρα ή συνδυασμό αυτών, βάσει ενός μακροχρόνιου συμβολαίου που δεσμεύει τα συμβαλλόμενα μέρη, όπως είναι π.χ. το μνημόνιο για την Ελλάδα.
Τη στρατηγική ρευστοποίησης (liquidation), η οποία έχει εφαρμογή μόνο για τις επιχειρήσεις μέσω της διαδικασίας της εκκαθάρισης και φυσικά δεν προτείνεται για την Ελλάδα.

Προκειμένου να επιλεχθεί η κατάλληλη στρατηγική ανόρθωσης ή ενδεχομένως ένας άριστος συνδυασμός των εναλλακτικών στρατηγικών της, χρησιμοποιούνται διάφορες τεχνικές όπως η μήτρα χαρτοφυλακίου, όπου με τη βοήθεια ποσοτικοποιημένων δεικτών προκύπτει η ενδεδειγμένη λύση. Αξίζει να σημειωθεί, όπως άλλωστε αναφέρθηκε πιο πάνω, ότι στην περίπτωση της εθνικής στρατηγικής τα αμιγώς οικονομικά κριτήρια συχνά υποχωρούν μπροστά σε ζητήματα εθνικής ασφάλειας και αξιοπρέπειας.

Δρ Χρήστος Ακρίβος

Οικονομολόγος – Διοικητικός Επιστήμων, Σύμβουλος Επιχειρήσεων, Διδάσκων Πανεπιστημίου Αθηνών, Εισηγητής Σεμιναρίων της εταιρίας «Ευεπιχειρείν» (σε θέματα Management-Διοίκηση-Marketing)