Το άγχος µπορεί να είναι καλό....;!

Εσύ, το άγχος και η αντιμετώπισή του

Το άγχος µπορεί να είναι καλό….

Το άγχος είναι κάτι που βιώνουµε όλοι µας κάποιες στιγµές. Είναι ο τρόπος µε τον οποίο το σώµα µας προετοιµάζεται να αντιδράσει απέναντι σε απειλές και κινδύνους.

Παρόλο που ακούγεται παράξενο, το άγχος µπορεί να είναι καλό. Χωρίς αυτό, δεν θα µπορούσαµε να αντιδράσουµε αποτελεσµατικά απέναντι σε άγνωστες καταστάσεις. Αλλά πρώτα, ας δούµε από πού πηγάζει το άγχος;

Για να καταλάβουµε από πού πηγάζει το άγχος πρέπει να γυρίσουµε πίσω µερικές χιλιάδες χρόνια. Στην πραγµατικότητα, πρέπει να γυρίσουµε στην εποχή που οι πρόγονοι µας ζούσαν στα δάση. Εξαιτίας των τότε συνθηκών, υπήρχε πάντα η απειλή να τους επιτεθούν ή να τους σκοτώσουν τα άγρια ζώα. Προφανώς, κάτω από τέτοιες συνθήκες, χρειάζονταν κάποιον τρόπο για να µπορούν να αντιδράσουν και να επιζήσουν. Έπρεπε να βρεθεί κάποιος τρόπος για να µπορούν να διαισθάνονται τον κίνδυνο και να ενεργούν µε τον καλύτερο τρόπο – είτε να σκοτώσουν το ζώο και να το χρησιµοποιήσουν για τροφή, είτε να τραπούν σε φυγή (απόδραση). Αυτό λοιπόν που χρειάζονταν ήταν το άγχος!!

Το άγχος βοηθούσε τους προγόνους µας να αντιµετωπίζουν τους κινδύνους. Προετοίµαζε το σώµα τους για “δράση”. Χωρίς αυτό, ίσως και να µην είχαν επιζήσει.

Ευτυχώς, οι κίνδυνοι που αντιµετωπίζουµε σήµερα δεν είναι ίδιοι. Υπάρχουν ελάχιστες πιθανότητες να βρεθούµε απέναντι σε άγρια ζώα στην καθηµερινή µας ζωή. Παρόλο όµως που δεν έχουµε τα ίδια προβλήµατα µε τους προγόνους µας, το σώµα µας δεν έχει αλλάξει από τότε. Ακόµα έχουµε τα ίδια συναισθήµατα και ακόµα βιώνουµε άγχος. Τα προβλήµατα µας µπορεί να είναι διαφορετικά, αλλά ακόµα και σήµερα είναι καλό να βιώνουµε κάποιο άγχος, ιδιαίτερα σε καινούργιες καταστάσεις.

Το λίγο άγχος µπορεί να είναι χρήσιµο. Μπορεί να µας βοηθήσει να έχουµε την απαρραίτητη διέγερση για να ενεργήσουµε µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Για παράδειγµα, έχουµε ακούσει πολλές φορές µαθητές να έχουν άγχος λίγο πριν τις εξετάσεις, τους ηθοποιούς πριν από µια παράσταση, τους αθλητές πριν από κάποιο αγώνα, κλπ. Για όλους αυτούς, το λίγο άγχος είναι απαρραίτητο για να έχουν τη µέγιστη δυνατή απόδοση.

Πότε γίνεται το άγχος πρόβληµα;

Κάποιοι άνθρωποι έχουν άγχος σε καταστάσεις που δεν είναι απειλητικές ή άγνωστες (πχ. στο σπίτι ή στα ψώνια). Άλλοι βιώνουν υπερβολικό άγχος και δεν µπορούν να δραστηριοποιηθούν κανονικά. Σ΄ αυτή την περίπτωση, το υπερβολικό άγχος εµποδίζει την καθηµερινή ζωή. Αν ξαναγυρίσουµε για λίγο στους προγόνους µας, είδαµε ότι αυτοί είχαν να αντιµετωπίσουν διαφορετικές απειλές από τις δικές µας. Λόγω της φύσης εκείνων των απειλών, έπρεπε να βιώσουν µεγάλο άγχος. Το σώµα µας, που δεν διαφέρει απ΄ το δικό τους, µπορεί επίσης να βιώσει µεγάλο άγχος. Αλλά αυτό δεν είναι απαρραίτητο στις συνθήκες που επικρατούν σήµερα. Μάλιστα, όταν αυτό συµβαίνει, δεν είναι καθόλου χρήσιµο.

Εάν έχουµε πολύ άγχος σε καταστάσεις που δεν είναι απειλητικές ή σε κάποιες συγκεκριµένες καταστάσεις, τότε είναι πολύ πιθανό το άγχος να είναι ένα σοβαρό πρόβληµα. Αντί να µας βοηθά, εµποδίζει τη φυσιολογική µας ζωή.

Ποια είναι τα σηµάδια του άγχους;

Υπάρχουν πολλά σηµάδια και συµπτώµατα του άγχους. Αυτά συνήθως ποικίλλουν από άτοµο σε άτοµο. Όποια και να είναι όµως, µπορεί να είναι πολύ ανησυχητικά.

Μερικά παραδείγµατα:
• δυσκολία στην αναπνοή
• ταχυπαλµία, ιδρώτας, ζαλάδα
• ξερό στόµα
• πόνοι µυών, πονοκέφαλος
• διάρροια, δυσκοιλιότητα
• ανορεξία
• αδυναµία συγκέντρωσης
• δυσκολία στον ύπνο
• έλλειψη ενδιαφέροντος για σεξ.

Τα παραπάνω σίγουρα δεν είναι µια ολοκληρωµένη λίστα συµπτωµάτων του άγχους. Μπορεί να αναγνωρίσεις µερικά απ΄ τα δικά σου συµπτώµατα σ΄ αυτή τη λίστα. Αν όχι, ρώτησε τον θεραπευτή σου γι΄ αυτά που εσύ βιώνεις. Τα δικά σου είναι πολύ πιθανό να αποτελούν τον τρόπο που αντιδρά το δικό σου σώµα απέναντι σε κάποιο κίνδυνο ή απειλή. Πολλά άτοµα αναγνωρίζουν πως κάποια συµπτώµατα επαναλαµβάνονται συνέχεια. Πολύ σπάνια κάποιο άτοµο βιώνει όλα τα παραπάνω συµπτώµατα.

Πολλά απ΄ αυτά τα συµπτώµατα µπορεί να εµφανιστούν κι από άλλες αιτίες, πέρα απ΄ το άγχος. Για παράδειγµα, όταν έχεις γρίππη, µπορεί να αισθάνεσαι αδύναµος, ένταση µυών ή ζαλάδες. Όταν ο παθολόγος σου επιµένει πως δεν υπάρχει κάποια οργανική αιτία για το πρόβληµα σου, τότε µπορεί να έχεις κάποιο λόγο να επισκεφθείς έναν ψυχολόγο. .εν θα έπρεπε ποτέ να αποδίδεις τα οποιαδήποτε οργανικά συµπτώµατα στο άγχος από µόνος σου, χωρίς πρώτα να έχεις συµβουλευτεί τον γιατρό σου.

Όταν το άγχος διαρκεί πολύ καιρό σε κάποιο άτοµο, τότε είναι πιθανό να σκεφθεί πως έχει κάποια σοβαρή ψυχιατρική ή παθολογική ασθένεια. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Τα συµπτώµατα µπορεί να είναι δυσάρεστα, αλλά σίγουρα δεν είναι επικίνδυνα. Κανένας δεν έχει πεθάνει από άγχος και µόνο.

Τα συµπτώµατα που έχεις µπορεί να σε φοβίζουν, αλλά
• δεν σηµαίνουν ότι είσαι σοβαρά άρρωστος,
• δεν σηµαίνουν ότι θα καταρρεύσεις ή θα πάθεις καρδιακή προσβολή, και
• σίγουρα δεν σηµαίνουν πως θα τρελαθείς.

Είναι σίγουρο πως κάποια στιγµή τα συµπτώµατα θα αποµακρυνθούν ή θα µειωθούν (ίσως συντοµότερα απ΄ ότι νοµίζεις). Να θυµάσαι πως όλοι µας βιώνουµε άγχος. Απλά εσύ έχεις περισσότερο άγχος και, ίσως, σε περισσότερες περιπτώσεις.

Γιατί έχω αυτό το πρόβληµα;

Κάποια άτοµα µπορούν να θυµηθούν την πρώτη φορά που εµφανίστηκε το άγχος τους. Ίσως και σύ να µπορείς να θυµηθείς την πρώτη φορά που ένιωσες άγχος – που είσουν, µε ποιούς, τι ακριβώς αισθάνθηκες, κλπ. Συχνά, όµως, είναι δύσκολο να πει κανείς πότε ακριβώς εµφανίστηκε το άγχος του για πρώτη φορά. Συνήθως είναι ακόµα δυσκολότερο να πει κανείς τους λόγους για τους οποίους εµφανίστηκε. Ακόµα και αν είναι σε θέση κάποιος να προσδιορίσει τις αιτίες, είναι δύσκολο να εξηγήσει για ποιό λόγο το άγχος συνεχίζει να εµφανίζεται. Τι είναι αυτό που προκαλεί τα συµπτώµατα συνέχεια;

Είναι αλήθεια πως αυτό που διατηρεί το άγχος είναι µια σειρά από φαύλους κύκλους που έχουν σχέση µε τον τρόπο σκέψης του ατόµου. Ένας µεγάλος βαθµός ανησυχίας και πλήθος αρνητικών συναισθηµάτων κάνουν το άτοµο να σκέφτεται συνέχεια τα προβλήµατα που αντιµετωπίζει, το ίδιο το άγχος (δηλ. τα συµπτώµατα που εµφανίζονται), καθώς επίσης την αυτοπεποίθηση του, τον κόσµο γύρω του και τη ζωή του γενικότερα.

Η Αντιµετώπιση του άγχους

Παλαιότερα, το άγχος αντιµετωπιζόταν περισσότερο µε φαρµακολογία, αλλά η ΄συνήθεια΄ και η ΄εξάρτηση΄ που συνοδεύει τη φαρµακολογία, έκαναν αυτού του είδους τη θεραπεία λιγότερο επιθυµητή. Άλλες θεραπείες είναι περισσότερο αποτελεσµατικές στην αντιµετώπιση των συµπτωµάτων και έχουν µακροχρόνια διάρκεια. Συγκριτικές µελέτες έδειξαν πως η πιο αποτελεσµατική µέθοδος σήµερα είναι η γνωσιακή-συµπεριφοριστική (ΓΣ) . Αυτή η προσέγγιση βασίζεται σε µια σειρά από τεχνικές που καθιερώθηκαν από επιστηµονικές και κλινικές µελέτες τα τελευταία 30 χρόνια.

Μ΄ αυτή την µέθοδο, εσύ και ο θεραπευτής θα δουλέψετε µαζί για να πετύχετε τον στόχο σας. Θα µάθεις καινούργιους τρόπους σκέψης και συµπεριφοράς που θα είναι περισσότερο ρεαλιστικοί, αποφεύγοντας τις παλαιές -µη ρεαλιστικές- συνήθειες. Θα µάθεις για τη φύση του άγχους και πως αυτό εκδηλώνεται σε σένα, πως να καταπολεµήσεις τους φόβους που πιθανά έχεις, τεχνικές που θα σε βοηθήσουν να αισθάνεσαι λιγότερη ένταση και περισσότερο θάρρος όταν θα αντιµετωπίζεις καταστάσεις στις οποίες δεν νιώθεις άνετα.

Η αρχή της ΓΣ θεραπείας δεν είναι “η δύναµη της θετικής σκέψης”. Με τη ΓΣ θεραπεία δεν µαθαίνουµε µόνο πως να είµαστε θετικοί, αλλά αποκτούµε την ικανότητα να αντιµετωπίζουµε τόσο τις καταστάσεις που δεν µπορούσαµε να αντιµετωπίσουµε πριν, όσο και τις πιθανές άσχηµες καταστάσεις στο µέλλον. Πρέπει να αποδεχτούµε και να καταλάβουµε τον τρόπο µε τον οποίο αντιδρούµε σ’ αυτές τις καταστάσεις. Πρέπει να θυµόµαστε ότι αυτές είναι ανθρώπινες αντιδράσεις. Παρόλα αυτά, µετά απ’ την αρχική µας αντίδραση, εάν τα συναισθήµατα µας παραµένουν αρνητικά, θα πρέπει να προσπαθήσουµε να τα σταµατήσουµε από το να µας κυριαρχούν.

Προτεινόµενη Βιβλιογραφία:
Καλπάκογλου Θωµάς. Άγχος και Πανικός: γνωσιακή θεωρία και θεραπεία. Εκδόσεις Ελληνικά Γράµµατα (1997).

Θωµάς Καλπάκογλου, PhD
Κλινικός Ψυχολόγος διδάκτωρ του Παν/µίου Manchester

πηγή Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς