Το ΙΕΛΚΑ (Ινστιτούτο Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών) στο πλαίσιο των δράσεων του «Νοιαζόμαστε Σήμερα – Ζούμε Καλύτερα Αύριο» πραγματοποίησε μετρήσεις για την εκτίμηση της επίδρασης της εφαρμογής της νέας νομοθεσίας για τη μείωση της χρήσης πλαστικής σακούλας στο κανάλι του λιανεμπορίου τροφίμων. Τα αριθμητικά στοιχεία που συλλέχθηκαν αφορούν τις αλυσίδες σουπερμάρκετ, ενώ υπάρχουν και εκτιμήσεις σχετικά με την κατάσταση στα υπόλοιπα σημεία πώλησης. Τα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά για τον πρώτο μήνα εφαρμογής της νέας νομοθεσίας, αλλά καταδεικνύουν ότι χρειάζεται περαιτέρω οργανωμένη προσπάθεια για να επιτευχθούν οι εθνικοί στόχοι που έχουν τεθεί.
1. Σε σχέση με το κανάλι των σουπερμάρκετ:
• Η εφαρμογή του μέτρου ήταν αυστηρή και καθολική.
• Τα στοιχεία καταγράφουν τον Ιανουάριο μία μείωση της τάξης του 75%-80% στη χρήση της πλαστικής σακούλας ελαφρού βάρους σε σχέση με τον Ιανουάριο 2017.
• Τα στοιχεία επίσης καταγράφουν αύξηση στις πωλήσεις τσαντών πολλαπλών χρήσεων άνω του 5.000%.
Πρακτικά αυτή η αύξηση εκτιμάται ότι σημαίνει περίπου 2,5-3 εκατ. νέες τσάντες πολλαπλών χρήσεων στην αγορά και πάνω από 2 στα 3 νοικοκυριά να επιλέγουν αυτή τη λύση για τις αγορές του, έναντι της πληρωμής για πλαστική σακούλα μίας χρήσης. Τα στοιχεία αυτά συνάδουν και με τις εκτιμήσεις του κοινού όπως καταγράφηκαν στη σχετική έρευνα καταναλωτών του ΙΕΛΚΑ (βλ. σχήμα 1)
2. Σε σχέση με τα λοιπά κανάλια εμπορίου-εστίασης καταγράφεται:
• εκτεταμένη εφαρμογή του μέτρου, αλλά με διαφοροποιήσεις ανάλογα με τον κλάδο και την περιοχή.
• Εκτεταμένη εφαρμογή στο λιανεμπόριο τροφίμων (π.χ. αρτοποιία, κρεοπωλεία) και ειδικά στις οργανωμένες αλυσίδες καταστημάτων.
• Αλλά σε άλλους κλάδους (π.χ. είδη ένδυσης) κατάργηση και αντικατάσταση της πλαστικής σακούλας από άλλου τύπου σακούλες όπως χάρτινες.
• Μικρή εφαρμογή του μέτρου στον κλάδο της εστίασης με εξαίρεση τις οργανωμένες αλυσίδες εστίασης.
• Μεγαλύτερη εφαρμογή του μέτρου στα αστικά κέντρα συγκριτικά με την επαρχία.
Με βάση τα παραπάνω εκτιμάται ότι η ποσοστιαία μείωση στη χρήση πλαστικής σακούλας στο κανάλια του λιανεμπορίου είναι μικρότερη αυτής στα σουπερμάρκετ με δεδομένο μάλιστα ότι η νομοθεσία εξαιρεί από την επιβολή περιβαλλοντικού τέλους τις λαϊκές αγορές και τα περίπτερα. Έτσι εκτιμάται ότι η συνολική μείωση στην πλαστικής σακούλα τον Ιανουάριο 2018 σε σχέση με τον Ιανουάριο 2017 είναι μικρότερη αυτής του καναλιού των σουπερμάρκετ και είναι της τάξης 65%-70%. Σύμφωνα με τις μετρήσεις του ΙΕΛΚΑ ακόμα και στο βέλτιστο σενάριο της 70% μείωσης οδηγεί σε κατανάλωση περίπου 110 σακούλες ανά κάτοικο ανά έτος. Αν και η μείωση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική δεν αξιολογείται ως επαρκής για τους παρακάτω λόγους:
Υπάρχουν σημαντικά περιθώρια για περαιτέρω μείωση της πλαστικής σακούλας και μεγαλύτερο περιορισμό της ρύπανσης στο περιβάλλον.
Έχει καταγραφεί σε άλλες χώρες που εφάρμοσαν αντίστοιχα μέτρα (όπως π.χ. το Ηνωμένο Βασίλειο), ότι η αποδοτικότητα της επιβολής τέλους στην πλαστική σακούλα ναι μεν επιτυγχάνει άμεση και μεγάλη μείωση, αλλά φθίνει όσο περνάει ο χρόνος.
Δεν επιτυγχάνεται ακόμα ο στόχος που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση για 90 λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς κατά κεφαλήν το αργότερο στις 31 Δεκεμβρίου 2019 [1]. Συγκεκριμένα εκτιμάται σύμφωνα με τις μετρήσεις του ΙΕΛΚΑ ότι η μείωση του 70% που καταγράφεται οδηγεί σε κατανάλωση περίπου 110 σακούλες ανά κάτοικο ανά έτος, πάνω δηλαδή από τον στόχο (πρακτικά χρειάζεται η συνολική ετήσια μείωση να ξεπεράσει το 75-80%).
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να συνεχιστεί από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς η ενημέρωση των καταναλωτών. Το ΙΕΛΚΑ θα συνεχίσει να συντονίζει ενημερωτικές ενέργειες στο πλαίσιο των δράσεων του «Νοιαζόμαστε Σήμερα – Ζούμε Καλύτερα Αύριο» το οποίο στηρίζεται από μεγάλες αλυσίδες του οργανωμένου λιανεμπορίου με στόχους:
• Την ενημέρωση του κοινού για την πραγματική φύση του προβλήματος (το πρόβλημα με τις πλαστικές σακούλες είναι η ρύπανση θαλασσών και όχι ο όγκος πλαστικού τους).
• Την ενθάρρυνση της χρήσης επαναχρησιμοποιούμενης τσάντας ως τη βέλτιστη λύση για τη μεταφορά προϊόντων.
• Την αποσαφήνιση της νομοθεσίας και τη σωστή ενημέρωση καταναλωτών και εμπόρων.
Υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με τον Νόμο 4496/2017 από 1/1/2019 το περιβαλλοντικό τέλος αυξάνεται από 0,03€ συν ΦΠΑ σε 0,07€ συν ΦΠΑ, ποσό που ίσως αποδειχθεί επαρκές για την επίτευξη των στόχων (σε συνδυασμό πάντα με την ανάλογη ενημέρωση), ενώ σύμφωνα με τον ΕΟΑΝ ο οποίος είναι και ο αρμόδιος φορέας δεν αποκλείεται αργότερα ακόμα και η απαγόρευση της πλαστικής σακούλας προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι.
[1] Συγκεκριμένα η Ευρωπαϊκή Οδηγία αναφέρει ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να λάβουν μέτρα «που εξασφαλίζουν ότι το ετήσιο επίπεδο κατανάλωσης δεν θα υπερβαίνει τις 90 λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς κατά κεφαλήν το αργότερο στις 31 Δεκεμβρίου 2019 και τις 40 λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς κατά κεφαλήν το αργότερο στις 31 Δεκεμβρίου 2025».
Σχόλιο TaxCoach: Ήταν σαφές ότι θα υπήρχε μείωση της κατανάλωσης πλαστικής σακούλας με τις χρεώσεις που επέβαλαν. Κατανοούμε ότι ήταν Οδηγία της Ε.Ε. αλλά εμείς τώρα εξετάζουμε την λογική και ουσία της εν λόγω εξέλιξης.
Θεωρούμε ότι το εν λόγω μέτρο είναι ιδιαίτερα απεχθές, πλήττει τα λαϊκά εισοδήματα, και εντέλει δεν δημιουργεί κάποια ουσιαστική ελάφρυνση στο περιβάλλον. Αναλύουμε…
Πλήττει τα λαϊκά εισοδήματα διότι ο καταναλωτής, βασικά δεν έχει επιλογές, αλλά χρησιμοποιεί ως μέσο μεταφοράς, αυτό που του προσφέρουν. Το εάν αυτό που του προσφέρουν, ρυπαίνει και επιβαρύνει το περιβάλλον, δεν ευθύνεται ο καταναλωτής, αλλά οι βιομηχανίες που παράγουν το ρυπογόνο προϊόν.
Εάν η πολιτεία ήθελε να προστατέψει το περιβάλλον, θα μπορούσε το αντικίνητρο να το δώσει σε όσους εμπορεύονται πλαστικές σακούλες, ήτοι τις βιομηχανίες παραγωγής τους και τους έμπορους – εισαγωγείς πλαστικών σακουλών. Θα μπορούσε σε αυτούς να επέβαλε ένα περιβαλλοντικό τέλος, που καθώς θα επιβάρυνε την τιμή που θα πουλούσαν, οι μετέπειτα μεγάλοι αγοραστές πλαστικών σακουλών όπως δίκτυα super market και δίκτυα λιανικής, θα αντιμετώπιζαν μια σημαντικά αυξημένη τιμή στις πλαστικές σακούλες, και θα τους ωθούσε εντονότερα προς άλλες εναλλακτικές λύσεις, όπως χάρτινες, πλαστικές επαναχρησιμοποιούμενες, πλαστικές φιλικές προς το περιβάλλον, υφασμάτινες κ.λπ.. Όταν λοιπόν οι εταιρίες με μεγάλα δίκτυα λιανικής, θα υιοθετούσαν εντονότερα τις μη ρυπογόνες σακούλες έναντι των πλαστικών, που θα τις προσέφεραν πάλι δωρεάν στους καταναλωτές τους, οι καταναλωτές αφενός θα χρησιμοποιούσαν προϊόν που δεν επιβαρύνει το περιβάλλον, αφετέρου δεν θα ζημιώνονταν το πορτοφόλι τους, αφού θα τις ελάμβαναν πάλι δωρεάν.
Ποια είναι η λογική του να ρίχνουν την ευθύνη – και το κόστος – στον τελικό καταναλωτή, όταν δεν ευθύνεται αυτός αλλά αναγκαστικά χρησιμοποιεί αυτό που του παρέχουν, και όχι τον παραγωγό ή χονδρέμπορο που τις ‘επιβάλλουν’; Η μόνη λογική που μας έρχεται στο μυαλό, είναι η φορομπηχτική λογική.
Εάν το κράτος νοιάζονταν για το περιβάλλον, η ανακύκλωση πλαστικών και άλλων υλικών θα γίνονταν πολύ πιο οργανωμένα και αποτελεσματικά από ό,τι γίνεται έως και σήμερα, που κακά τα ψέματα, δεν γίνεται ούτε οργανωμένα, ούτε αποτελεσματικά. Έτσι και πάλι, θα προστατεύονταν το περιβάλλον, χωρίς να επιβαρύνονταν ο καταναλωτής. Μην ξεχνάμε ότι τα περισσότερα πλαστικά και οι σακούλες, είναι ανακυκλώσιμα. Αλλά στην οργάνωση και αποτελεσματικότητα της ανακύκλωσης, παίζει κύριο ρόλο το κράτος, οπότε η πολιτεία με την χρέωση των πλαστικών σακουλών, τιμωρεί τον καταναλωτή που δεν φέρει ουσιαστική ευθύνη διότι δεν μπορεί να επιλέξει τι σακούλες να χρησιμοποιήσει παρά μονάχα χρησιμοποιεί αυτές που του προσφέρουν, ενώ με περισσή ευκολία το κράτος ξεχνά τον δικό του ρόλο, που θα ήταν ουσιαστικότερος για την προστασία του περιβάλλοντος…
Και προστατεύεται το περιβάλλον με την χρέωση των καταναλωτών; Προφανώς όχι και θα εξηγήσουμε αμέσως γιατί. Μπορεί οι πωλήσεις και ‘κυκλοφορία’ πλαστικών σακουλών να μειώθηκε με την χρέωσή τους που επιβαρύνει τους καταναλωτές, όπως έδειξαν τα στοιχεία του ΙΕΛΚΑ – και ήταν και αναμενόμενο, ωστόσο το ζητούμενο για την ουσιαστική ελάφρυνση του περιβάλλοντος, είναι πόσες από τις πλαστικές σακούλες που ‘κυκλοφορούν’ καταλήγουν στο περιβάλλον, έτσι ώστε να το ρυπάνουν.
Μα οι περισσότεροι από τους απλούς καταναλωτές, η μεγάλη μάζα, τις σακούλες που ελάμβανε μέχρι πρότινος άνευ χρέωσης από δίκτυα λιανικής όπως κυρίως super market, τις χρησιμοποιούσε για το πέταγμα των σκουπιδιών. Τώρα, που οι πλαστικές σακούλες έχουν χρέωση, σε τι συσκευασίες πετούν τα σκουπίδια τους; Μήπως σε τίποτα άυλες σακούλες; Όχι, πάλι σε πλαστικές σακούλες τα πετούν, με την διαφορά ότι τώρα τις χρεώνονται. Άρα, η όποια επιβάρυνση επέρχονταν από την χρήση πλαστικών σακουλών στο περιβάλλον, είναι φύσει αδύνατο να μειώθηκε, παρά ελάχιστα, αφού όσες σακούλες χρησιμοποιούνταν πριν, τόσες χρησιμοποιούνται και τώρα, εκτός εάν μειώθηκε ο φόρτος των σκουπιδιών ενός νοικοκυριού – πράγμα που δεν συνέβη βέβαια. Άρα, αν υπήρξε ‘ελάφρυνση’ στο περιβάλλον, ΑΝ, αυτή θα είναι ελάχιστη. Μύθος λοιπόν τα περί περιβαλλοντικής ελάφρυνσης, ενώ το χαράτσι στο πορτοφόλι μας, μόνο μύθος δεν είναι – είναι πολύ πραγματικό.
Βεβαίως μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος, που πήγε ο αριθμός των σακουλών που το ΙΕΛΚΑ διαπίστωσε ότι μειώθηκαν; Μα στους χώρους εναπόθεσής τους, στις οικίες, που οι πολίτες τις αποθήκευαν για να τις χρησιμοποιήσουν για πέταγμα των σκουπιδιών. Απλώς μειώθηκε εκεί το απόθεμα. Το εκεί απόθεμα όμως που μειώθηκε, δεν κατέληγε στο περιβάλλον και συνεπώς, δεν το μόλυνες και ρύπαινε.
Και η ανεκδιήγητη πολιτεία, που κατά τα άλλα ‘ενδιαφέρεται’ για το περιβάλλον:
• αγνόησε ότι τις ‘δωρεάν’ σακούλες ο καταναλωτής στην πραγματικότητα δεν τις έπαιρνε πραγματικά δωρεάν, αφού είναι προφανές ότι οι αλυσίδες λιανικής και εμπορικά καταστήματα, είχαν ενσωματωμένο το κόστος των σακουλών που έδιδαν ‘δωρεάν’, στην τιμή των ειδών που εμπορεύονταν. Δηλαδή τώρα ο καταναλωτής, καλείται να πληρώσει τις σακούλες, που τις πληρώνει ξανά με την αγορά προϊόντων, τις πληρώνει δηλαδή ΔΙΠΛΑ. Και είναι προφανές ότι στα δίκτυα λιανικής, δεν συνέβη κάποια ευρεία μεσοσταθμική μείωση τιμών κατά το ποσό του κόστους των σακουλών. Επέβαλε αγαπητή πολιτεία τέλος επί των πλαστικών σακουλών στους καταναλωτές, αφού όμως πρώτα επιβάλεις με κάποιο τρόπο, την αφαίρεση του ενσωματωμένου κόστους, από τις επιχειρήσεις που έχουν πλαστικές σακούλες και μέχρι πρότινος τις παρείχαν ‘δωρεάν’!
• ενώ υποτίθεται ότι έβαλε περιβαλλοντικό τέλος (το οποίο λέει ότι θα πηγαίνει στην ανακύκλωση, με την όποια εμπιστοσύνη μπορούμε να έχουμε σε μια τόσο ανεκδιήγητη κυβέρνηση), έβαλε πάνω στο τέλος που είναι με άλλα λόγια ένας ειδικός φόρος, ΦΠΑ · πρωτοτύπησε η πολιτεία μας παγκοσμίως, φορολογώντας τον φόρο(!) … και μάλιστα όχι με τίποτα 3% ή 6% ή εν πάση περιπτώσει κάποιον χαμηλό συντελεστή ΦΠΑ, αλλά με τον μέγιστο, που είναι 24% και είναι και εκ των υψηλοτέρων στην Ευρώπη! – κάτι που και οι πρωτοετείς φοιτητές οικονομικών γνωρίζουν, ότι ο φόρος δεν φορολογείται!
Γιατί λοιπόν έκανε αυτή την παγκόσμια αρνητική πρωτοτυπία η κυβέρνησή μας, αν όχι για να μας βάλει χέρι, καθώς ο ΦΠΑ πάει κανονικά στα δημόσια ταμεία και όχι στην ανακύκλωση, εάν δεν είχε φορομπηχτική λογική;
Αυτό λοιπόν, από μια κυβέρνηση που θέλει να ονομάζεται αριστερή και φιλολαϊκή, είναι αίσχος! … διότι πρόκειται για άλλο ένα χαράτσι, που πλήττει κυρίως τα μεσαία και χαμηλά εισοδήματα, και που ο καταναλωτής δεν μπορεί να κάνει και πολλά για να το αποφύγει, και ο καταναλωτής τιμωρείται για κάτι που δεν φταίει αυτός. Κυβερνητική ‘λογική’ της δικαιοσύνης;
