Γιατί είμαστε εξυπνότεροι από όλα τα άλλα ζώα; Μια νέα μελέτη από μία επιφανή νευροεπιστήμονα δίδει την απάντηση – και δεν είναι απλά το μέγεθος των εγκεφάλων μας αλλά ο συνολικός αριθμός των νευρώνων που περιέχει ο εγκέφαλός μας.
Η επιφανής νευροεπιστήμονας του Vanderbilt University, Suzana Herculano-Houzel, που διεξήγαγε την μελέτη, αναφέρει:
“Οι άνθρωποι θεωρούν ότι ο εγκέφαλός μας είναι κάτι το εξαιρετικό. Ωστόσο ο εγκέφαλός μας είναι βασικά όπως των πρωτευόντων θηλαστικών. Επειδή ο εγκέφαλός μας είναι ο μεγαλύτερος μεταξύ των πρωτευόντων θηλαστικών, έχει ένα μοναδικό χαρακτηριστικό: Διαθέτει τον μεγαλύτερο αριθμό νευρώνων στον φλοιό συγκριτικά με οποιοδήποτε άλλο πρωτεύον. Οι άνθρωποι έχουν περί των 16 δισεκατομμυρίων νευρώνων συγκρινόμενα με τα περίπου 9 δισεκατομμύρια στους γορίλες και τους ουραγκοτάγκους και τους 6 έως 7 δισεκατομμύρια στους χιμπατζήδες. Διαφορά αξιόλογη, αλλά όχι και εξαιρετική”
Οι νευρώνες στους οποίους αναφερόμαστε, είναι τοποθετημένοι κυρίως στον προμετωπιαίο φλοιό, ο οποίος φαίνεται ότι είναι υπεύθυνος για την προσωπικότητά μας, την σύνθετη σκέψη μας και την δυνατότητά μας, για λήψη νοητικών αποφάσεων.
Πως όμως ο εγκέφαλός μας μεγάλωσε έναντι των εγκεφάλων των γορίλων και ουραγκοτάγκων, των οποίων άλλωστε το σώμα τους είναι μεγαλύτερο από των ανθρώπων και επομένως θα περίμενε κανείς, κατά αναλογία να έχουν και μεγαλύτερο εγκέφαλο; Είναι εξαιτίας του μαγειρέματος!
Στο βιβλίο της με τον τίτλο, Το Ανθρώπινο Πλεονέκτημα: Κατανόηση του πως οι Εγκέφαλοί μας έγιναν αξιοθαύμαστοι (τίτλος στα αγγλικά: The Human Advantage: A New Understanding of How Our Brain Became Remarkable), η Herculano-Houzel εξηγεί πως έγινε αυτό:
“Οι εγκέφαλοί μας κοστίζουν πολύ. Αυτοί χρησιμοποιούν το 25% όλης της ενέργειας που χρειάζεται το σώμα μας καθημερινώς. Το μαγείρεμα μας επέτρεψε να υπερβούμε τον ενεργητικό φραγμό που περιορίζει το μέγεθος των εγκεφάλων σε άλλα πρωτεύοντα”.
Πως το μαγείρεμα μας επέτρεψε να ξεπεράσουμε αυτό το φραγμό;
Η νευροεπιστήμονας πάει πίσω στην αρχή της εξέλιξής μας και αποδίδει την ανάπτυξη του ανθρωπίνου εγκεφάλου στην ανακάλυψη εργαλείων και την επινόηση του μαγειρέματος της τροφής: Αυτοί οι πρώιμοι πρόγονοί μας που έφτιαχναν κάποια υποτυπώδη εργαλεία, είχαν εγκεφάλους σε μέγεθος περίπου όσο και αυτό των γορίλων. Αλλά ξεκινώντας περίπου πριν 1,8 εκατομμύρια χρόνια, οι εγκέφαλοι των προγόνων μας άρχισαν να αναπτύσσονται και να αυξάνουν σε μέγεθος σταθερά, τριπλασιάζοντας το μέγεθός τους κατά την διάρκεια των επόμενων 1,5 εκατομμυρίων ετών.
Τι συνέβη και άρχισαν οι εγκέφαλοί μας να αναπτύσσονται τόσο ραγδαία;
Οι πρόγονοί μας επινόησαν πώς να κόβουν σε μικρότερα τεμάχια τις τροφές τους, πώς να ανάβουν φωτιά και εντέλει, πώς να μαγειρεύουν.
“Πάρτε για παράδειγμα ένα καρότο. Εάν φάτε ωμό ένα μεγάλο καρότο, θα σας πάρει κανά δεκάλεπτο μασήματος και το πεπτικό σας σύστημα θα απορροφήσει περίπου το ένα τρίτο των θερμίδων που περιέχει το καρότο. Αλλά εάν πάρετε το ίδιο καρότο και το βράσετε για λίγα λεπτά, παίρνει τον μισό χρόνο για να το μασήσετε και να το φάτε και το σώμα σας θα λάβει το 100% των θερμίδων που περιέχει”.
Το μαγείρεμα συνεπώς, μας επέτρεψε να προετοιμάσουμε και να καταναλώσουμε γεύματα με υψηλή θερμιδική πρόσληψη, αποτελεσματικά. Και χρειαζόμαστε περισσότερες θερμίδες για να αναπτυχθεί ο ενεργοβόρος εγκέφαλός μας. Εάν δεν μπορούσαμε να μαγειρέψουμε και τρώγαμε ωμές τις τροφές μας θα έπρεπε να δαπανούσαμε περί τις 9,5 ώρες κάθε μέρα, για την αναζήτηση και την κατανάλωση των τροφών μας. Βασικά, δεν θα περίσσευε χρόνος για τίποτα άλλο συν το ότι θα καταναλώναμε πολύτιμη ενέργεια, απλώς στην αναζήτηση τροφής, στο να την φάμε και στο να την χωνέψουμε.
Ουσιαστικά, επινοώντας το μαγείρεμα, ήταν σαν να είχαμε ένα στομάχι εκτός του οργανισμού μας, οπότε όταν τρώγαμε το (μαγειρεμένο) φαγητό, αφενός απαιτούσε μικρότερη ενέργεια, ήτοι κατανάλωση θερμίδων, για την διαδικασία της πέψης, αφού ήδη αυτή είχε ξεκινήσει σε ένα αρχικό στάδιο λόγω του μαγειρέματος, αφετέρου η εξοικονόμηση ενέργειας (από την μικρότερη σε διάρκεια πεπτική λειτουργία), διοχετεύονταν στον εγκέφαλο, επιτρέποντάς του να αυξηθεί σε μέγεθος εντυπωσιακά, σε βάθος πολλών χιλιάδων ετών, όπως προαναφέραμε και δίδοντάς μας σταδιακά, πλεονέκτημα εξυπνάδας.
Σκεφτείτε το ακόλουθο ως παράδειγμα: 100 γραμμάρια στήθος κοτόπουλου, ωμό και χωρίς πέτσα, περιέχει σύμφωνα με την διατροφική βάση δεδομένων της USDA, 114 θερμίδες. Το ίδιο πράγμα εάν είναι βρασμένο, περιέχει 151 θερμίδες, εάν είναι ψημένο 165 θερμίδες και εάν είναι τηγανισμένο 187 θερμίδες. Στα παραπάνω, λάβετε υπόψη σας, ότι όταν καταναλώνουμε μια τροφή ωμή, κατά βάση, είναι πιο σκληρή και μας παίρνει περισσότερη προσπάθεια και χρόνο για την κατανάλωσή της (μάσημα). Αυτός ο περισσότερος χρόνος για την κατανάλωσή της, συνεπάγεται μεγαλύτερη απώλεια θερμίδων.
Επομένως η μαγειρεμένη τροφή, δίδει αφενός περισσότερες θερμίδες συγκριτικά με την ωμή και δεδομένου ότι οι μαγειρεμένες τροφές είναι πιο μαλακές και επομένως απαιτείται λιγότερος χρόνος για την κατανάλωσή τους και την πέψη τους, αφαιρούν κατά την διαδικασία της κατανάλωσης και πέψης τους λιγότερη ενέργεια (μικρότερη δαπάνη θερμιδών). Έτσι, οι μαγειρεμένες τροφές οδηγούν σε θεαματική βελτίωση του ενεργειακού μας ισοζυγίου, συγκριτικά με τις ωμές. Και η βελτίωση του ενεργειακού μας ισοζυγίου, είναι σε όφελος του εγκεφάλου μας, ο οποίος βρίσκει περισσότερη ενέργεια για να απασχοληθεί σε άλλες νοητικές δραστηριότητες, πέραν των βασικών της επιβίωσης.
Η Herculano-Houzel προσθέτει: Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι κάτι που τώρα θεωρούμε δεδομένο, το μαγείρεμα, ήταν μια τέτοια μετασχηματιστική τεχνολογία που μας έδωσε τους μεγάλους εγκεφάλους που μας έχουν κάνει μοναδικούς στο είδος μας, που μπορούμε να μελετούμε και να παράγουμε γνώση που ξεπερνά την ‘μηχανική’ γνώση που παρατηρείται στα άλλα ζώα, που μένει σε ένα πρωτόγονο στάδιο. Που μας δίδει την δυνατότητα να βελτιωνόμαστε και να παρεμβαίνουμε επί των εαυτών μας, διορθώνοντας τις ατέλειές μας, όπως με τη χρήση γυαλιών για όσους αδυνατίζει η όρασή τους ή της χειρουργικής για διάφορες παθήσεις κ.λπ. και αλλάζοντας εντέλει υπέρ μας τις πιθανότητες της φυσικής επιλογής. Όπως και να τροποποιούμε το περιβάλλον μας τόσο εκτενώς (για το καλύτερο και για το χειρότερο) και να επεκτείνουμε την παρουσία μας και κατοικία μας σε τόπους τόσο απίθανους, που διαφορετικά θα ήταν αφιλόξενοι (λόγω ακραίων καιρικών συνθηκών) εάν εξακολουθούσαμε να τρώμε ωμές τροφές.
Εν κατακλείδι, η νευροεπιστήμονας μας λέει ότι με το μαγείρεμα, αποκτήσαμε πολύ μεγαλύτερη θερμιδική πρόσληψη με εξοικονόμηση χρόνου. Αυτό το πλεόνασμα στο ενεργειακό μας ισοζύγιο σε σύγκριση πάντα με άλλα συγγενικά μας είδη όπως οι γορίλλες που εξακολουθούσαν και εξακολουθούν να τρώνε ωμές τροφές, επέτρεψαν σε εμάς η ενέργεια αυτή να διοχετευθεί στην ανάπτυξη του εγκεφάλου μας όπως και στην απελευθέρωση χρόνου, που σταδιακά χρησιμοποιούνταν για περαιτέρω σκέψη, που οδηγούσε στο πέρασμα των χρόνων, στην ανάπτυξη περισσότερης τεχνολογίας, περισσότερων νοητικών επιτευγμάτων (γλώσσα, επικοινωνία, εξειδίκευση, εμπόριο κλπ) και που εντέλει μας έχουν καταστήσει, εδώ και αρκετά χιλιάδες χρόνια, το με διαφορά εξυπνότερο ζώο της Γης.
Άλλα ζώα, όπως π.χ. τα δελφίνια, έχουν εγκέφαλο σε μέγεθος σχεδόν ίδιο με αυτό του ανθρώπου. Όμως παρόλο που είναι ευφυή ζώα, δεν συγκρίνονται σε ευφυία με την ανθρώπινη. Ο λόγος είναι ότι τα δελφίνια αφενός δεν μαγειρεύουν την τροφή τους, οπότε έχουν μικρότερη θερμιδική πρόσληψη και για να έχουν αυτήν, απασχολούνται περισσότερο χρόνο (που τους αφαιρεί σημαντικά ενέργεια), συν το ότι ο εγκέφαλός τους έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια της προσαρμογής σε ένα πολύ διαφορετικό περιβάλλον: το θαλάσσιο. Τα δελφίνια π.χ. έχουν έναν είδος φυσικού ραντάρ, που στέλνουν σφυρίγματα στο περιβάλλον χώρο και καθώς αυτά αντανακλούν στον χώρο και επιστρέφουν, τα ακούν και επεξεργάζονται από τον εγκέφαλό τους, και καταλαβαίνουν εντέλει εάν υπάρχει κάτι κοντά τους. Όλες αυτές οι δυνατότητες βέβαια, απαιτούν ενέργεια και εγκεφαλική ισχύ, την οποία τους προσφέρει ο σχεδόν ίδιος σε μέγεθος εγέφαλός τους, με αυτόν του ανθρώπου. Μόνο που η εγκεφαλική λειτουργία τους είναι εστιασμένη στην εξαιρετική προσαρμογή τους, στο θαλάσσιο περιβάλλον. Έχει πάρει δηλαδή διαφορετική τροπή από ό,τι στον άνθρωπο, καθώς τα δελφίνια δεν έχουν ούτε εργαλεία, για να αναπτύξουν σταδιακά τεχνολογία, ούτε και μαγειρεύουν την τροφή τους, κάτι που θα βοηθούσε να διοχετεύσουν αλλού, το ενεργειακό τους πλεόνασμα που θα είχαν εάν έτρωγαν μαγειρεμένη τροφή.
