Γιατί το ΑΕΠ είναι ένα χαζό μέτρο υπολογισμού του οικονομικού προϊόντος και ευημερίας
Ο Λορέντζο Φιοραμόντι (Lorenzo Fioramonti), οικονομολόγος καθηγητής, ξεσπαθώνει κατά του ΑΕΠ και έχει πολλά επιχειρήματα.
Ο Φιοραμόντι όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Ο κόσμος πέραν του ΑΕΠ» (The World After GDP, προς το παρόν δεν κυκλοφορεί στα ελληνικά) αναφέρει τα ακόλουθα και έχει και πολύ ενδιαφέρουσα επιχειρηματολογία:
Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) είναι κάτι παραπάνω από ένα απλό στατιστικό. Έχει γίνει ο δείκτης – σημείο αναφοράς τα επιτυχίας και οδηγός των οικονομιών παγκοσμίως. Αλλά η εκδήλωση σημαντικών οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών κρίσεων, ξεσκέπασαν το ΑΕΠ, που εντέλει μόνο μέτρο ευημερίας και ουσιαστικής ανάπτυξης δεν είναι.
Ο Φιοραμόντι αναφέρει ότι το ΑΕΠ ως μέγεθος επινοήθηκε περίπου προ 100 ετών, ως μία απάντηση στην εκδηλωθείσα τότε ανάγκη, τουλάχιστον στα ανεπτυγμένα κράτη, να υπάρχει ένα εργαλείο μέτρησης των οικονομικών συναλλαγών και δραστηριότητας. Επίσης βόλεψε στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο, καθώς τα κράτη που ενεπλάκησαν, είχαν ένα εργαλείο που τους έδειχνε την αύξηση του παραγόμενου προϊόντος και που βέβαια, εν καιρώ πολέμου, έδειχνε εν πολλοίς, το αυξανόμενο προϊόν που προέρχονταν από τους εξοπλισμούς. Όμως ενώ το ΑΕΠ αύξανε, ο κόσμος εκείνη την περίοδο του παγκοσμίου πολέμου, προφανώς δεν ευημερούσε, το αντίθετο: δυστυχούσε.
Επιστρέφοντας στο σήμερα, το ΑΕΠ, που έχει καθιερωθεί ως μέτρο αναφοράς για τα οικονομικά, χρησιμοποιείται ως ένας δείκτης βάσει του οποίου γίνεται και βασίζεται ακόμα και ο σχεδιασμός για το μέλλον των χωρών. Θέτουν στόχους επ’αυτού και οι κυβερνήσεις εφαρμόζουν πολιτικές προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι του ΑΕΠ, καθώς το ΑΕΠ έχει επικρατήσει να είναι συνώνυμο της ευημερίας. Κάτι που δεν ισχύει όμως, δεδομένου ότι φερ’ειπείν, προσπαθώντας να αυξήσουν το ΑΕΠ, περικόπτουν την κοινωνική πρόνοια ή αυξάνουν την κοινωνική ανισότητα, πράγματα που υποτίθεται ότι με τον στόχο της ευημερίας που έχουν και που τον κυνηγούν μέσω της αύξησης του ΑΕΠ, επιθυμούν να μειωθούν οι κοινωνικές ανισότητες και να υπάρξει ένα ισχυρό και ευρύ κράτος κοινωνικής πρόνοιας. Αυτά που θέλουν να πετύχουν, τα περιορίζουν μέσω των εφαρμοζόμενων πολιτικών που καθοδηγούνται από τις παραμέτρους που ορίζει το ΑΕΠ. … σχιζοφρενική κατάσταση…
Στο ΑΕΠ καταγράφεται η συνολική παραγωγή. Μα είναι όλη η παραγωγή καλή; Εάν δηλαδή ζούσαμε σε μια κοινωνία και η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού δεν αρρώσταινε, δεν θα καταναλώνονταν φάρμακα ή θα καταναλώνονταν πολύ λίγο. Αυτό όμως θα ήταν εις βάρος του ΑΕΠ · του ΑΕΠ που αυξάνεται επειδή υπάρχουν φαρμακευτικές εταιρίες που πουλάνε φάρμακα. Επίσης εάν κάπου γίνεται πόλεμος, άνθρωποι χάνουν την ζωή τους, κινδυνεύουν, φεύγουν πρόσφυγες και γενικότερα, το επίπεδο ευημερίας τους καταστρέφεται · ωστόσο το ΑΕΠ αυξάνεται από την παραγωγή των όπλων.
Είναι ενδεικτικό ότι στις ΗΠΑ, που είναι η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, το ΑΕΠ από την δεκαετία του 1970 και εντεύθεν έχει γνωρίσει εκτίναξη και πολλοί πολιτικοί ή και οικονομολόγοι πανηγυρίζουν για αυτό το επίτευγμα. «Επίτευγμα» όμως που εν μέρει βασίστηκε σε πολέμους, στρατιωτικούς εξοπλισμούς, αύξηση χημικών και ρύπων που υποβάθμισαν την ποιότητα των τροφίμων και του αέρα που αναπνέουμε, φάρμακα που σημαίνει ότι είμαστε άρρωστοι έως και διαζύγια που σημείωσαν στις τελευταίες δεκαετίες τεράστια αύξηση. Εν ολίγοις, τουλάχιστον εν μέρει, αυτή η θεαματική αύξηση του αμερικάνικου ΑΕΠ, βασίστηκε σε προβληματικές παραμέτρους, που οι εν λόγω παράμετροι καθιστούν χειρότερη την ζωή των πολιτών.
Αλλά ας μην μείνουμε μόνο σε αυτή την γενική κυρίως θεωρητική περιγραφή. Για να γίνει περισσότερο κατανοητή η προβληματικότητα του ΑΕΠ που σήμερα έχει σχεδόν ιδεολογικοποιηθεί από τις δυτικές κοινωνίες και αποτελεί μέτρο καθοδήγησης της πολιτικής, υποτίθεται πάντα για την επίτευξη της ευημερίας των πολιτών, ας δούμε ένα πρακτικότατο παράδειγμα:
Η νήσος Ναουρού (Nauru) στον ειρηνικό ωκεανό, είναι το τρίτο μικρότερο ανεξάρτητο κράτος στον κόσμο, μετά το Βατικανό και το Μονακό. Το νησί αυτό στην δεκαετία του ΄70 είχε πετύχει το υψηλότερο κατά κεφαλή ΑΕΠ στον κόσμο! Επομένως από απόψεως ΑΕΠ, ήταν ο ορισμός της επιτυχίας και ευημερίας. Που οφείλονταν αυτή η επίδοσή του; Στο γεγονός ότι το νησί ήταν ιδιαιτέρως πλούσιο σε φωσφορικά πετρώματα με κοιτάσματα κοντά στην επιφάνεια, που κατέστησε τις εργασίες εξόρυξης εύκολες και συμφέρουσες. Υπήρξε υπερεκμετάλλευση αυτών και βέβαια, από πλευράς διατροφικής επάρκειας, λόγω του πλούτου που είχαν τότε, προχώρησαν σε εισαγωγές τροφίμων από τις οποίες και εξαρτούνταν, αλλά είχαν χρήματα για να τις εξυπηρετήσουν. Όμως η υπερεκμετάλλευση που συνέβη, αφενός εξάντλησε τους πόρους και τώρα πλέον δεν έχει σχετικό εισόδημα, αφετέρου προκάλεσε μια οικολογική καταστροφή, οι γαίες υποβαθμίστηκαν και πέρασαν σε μια περίοδο που έμειναν και χωρίς εισόδημα και διατροφικά το νησί ελλειμματικό.
Το Ναουρού είχε το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ στον κόσμο, πριν μερικές δεκαετίες, αλλά αυτή η ευημερία ήταν επίπλαστη, διότι δεν υπήρχε ευρεία και έντονη κατανομή του εισοδήματος σε όλον τον πληθυσμό. Έτσι σήμερα, ο πληθυσμός του Ναουρού, αφού γνώρισε μια οικολογική καταστροφή στον τόπο του, τώρα γνωρίζει και μια κρίση στον τομέα της υγείας, δεδομένου ότι η πάθηση του διαβήτη, λόγω κακής διατροφής (συνεπεία οικολογικής καταστροφής και φτώχειας) είναι εξαιρετικά διαδεδομένη.
Που πήγαν τα χρήματα της φοβερής επίδοσης του ΄70; Σε ολίγους, στις τράπεζες και σε δαπάνες έργων υποδομής, που στην πορεία φάνηκε ότι δεν ήταν και τόσο απαραίτητα. Αντιθέτως, η ζημιά που έγινε αρχικά σε επίπεδο οικολογικής ισορροπίας και λίγο αργότερα επεκτάθηκε και στον τομέα της υγείας, έχουν πολύ μονιμότερα αποτελέσματα, είναι πολύ πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν αφού εκδηλώθηκαν, και πλέον το Ναουρού είναι ένας τόπος χωρίς παρόν, και γι’ αυτό πολλοί εκ των κατοίκων του, αναγκάζονται σε μετανάστευση.
Αυτό που περιγράφηκε για το Ναουρού, δείχνει τι γίνεται εν μέρει σε όλον τον πλανήτη. Γίνεται το ίδιο αλλά σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα. Αναπτύσσονται δραστηριότητες στο όνομα της αύξησης του ΑΕΠ, που όμως επιφέρουν σε κάποιο βάθος χρόνου, σημαντικές αρνητικές συνέπειες. Πολλές φορές τις επιφέρουν και άμεσα σε μέρος του πληθυσμού, κυρίως στους φτωχότερους. Υπάρχει μια υπερεκμετάλλευση των πόρων που όμως εν μέρει, γίνεται με λάθους τρόπους, καθώς επιφέρουν άμεσες ή έμμεσες ή μελλοντικές αρνητικές συνέπειες.
Κατανοούμε λοιπόν ότι δεν είναι όλα τα συνθετικά μέρη του ΑΕΠ, θετικά. Στο ΑΕΠ υπολογίζονται συναλλαγές που είναι χρήσιμες και άλλες που δεν είναι χρήσιμες. Στο ΑΕΠ υπολογίζεται κατανάλωση που μπορεί να είναι χρήσιμη, όπως και κατανάλωση που μπορεί να μην είναι χρήσιμη. Όλες αυτές οι επιμέρους παράμετροι, είναι που εντέλει, καθιστούν την κοινωνία, τους πολίτες, να ευημερεί ουσιαστικά, αν και εφόσον επιλέγονται τα ορθά.
Δείτε και σύγχρονες εφαρμογές που έχουν να κάνουν με την τεχνολογία: πολύς κόσμος χρησιμοποιεί την εφαρμογή skype και μπορεί να μιλάει δωρεάν από την μια άκρη του κόσμου στην άλλη, αρκεί να έχει ίντερνετ. Από την άποψη του ΑΕΠ, κάθε φορά που κάποιοι συνομιλούν στο skype, δεν παράγεται ΑΕΠ. Παρόλο που διευκολύνεται απείρως η επικοινωνία, το ΑΕΠ μένει μηδενικό από αυτή την δραστηριότητα. Μάλιστα για το ΑΕΠ, θα ήταν “θετικό” για να συμβεί αυτή η επικοινωνία, να υπήρχε μια χρέωση και μάλιστα υψηλή – τότε θα υπήρχε σημαντική επίδραση στο ΑΕΠ. Θα ήταν καλύτερα όμως για τους πολίτες ή χειρότερα;
Και το ίδιο το ίντερνετ συνολικά: δίδει σε όσους το χρησιμοποιούν τεράστια πρόσβαση σε πληροφορίες και επικοινωνία. Ασύλληπτη. Στο ΑΕΠ όμως η ίδια η χρήση δεν προσθέτει παρά ελάχιστα: θα πρόσθετε πολλά εάν το πληρώναμε πόσο δε μάλιστα εάν το πληρώναμε ακριβά. Θα ήταν όμως καλό αυτό για τους πολίτες, για την ευημερία τους και για την πρόοδο του κόσμου γενικότερα ή θα ήταν κάτι το αντιπροοδευτικό;
• Το ΑΕΠ λοιπόν είναι ένας δείκτης ουσιαστικά προβληματικός για να δείχνει την ευημερία των κρατών (των πολιτών τους) και για να βασίζεται ο σχεδιασμός του μέλλοντος πάνω σε αυτόν.
Ο Φιοραμόντι λέει ότι δεν μπορεί μία ή δύο χώρες, να αλλάξουν από μόνες τους το ΑΕΠ ως δείκτη – σημαία. Οι υπόλοιπες χώρες θα πέσουν ‘να τις φάνε’. Θα πρέπει ο κόσμος να αντιληφθεί την προβληματικότητα του ΑΕΠ και να γίνει μια κοινή συλλογική προσπάθεια από όλα τα κράτη, έτσι ώστε να αλλάξει το ορόσημο αυτό, που εντέλει καθορίζει πολιτικές και την ευημερία ή όχι, των πολιτών το οποίο είναι και Το ζητούμενο σε τελική ανάλυση. Τα εργαλεία για να γίνει η αλλαγή υπάρχουν, αλλά αυτό που απαιτείται, είναι πολιτική βούληση.
>>>•<<<
Διαβάστε επίσης:
